درحال بارگذاری محتویات سبد خرید...
برخی رویکردهای آموزشی در مورد طراحی حروف غیرلاتین با تمرکز ویژه بر آموزش و یادگیری مبتنی بر مجموعه‌ها
هنگامی‌که از من خواسته شد تا «رویکرد خود را در مورد آموزش، به‌طور خاص درباره‌ی طراحی تایپ‌فیس غیرلاتین بنویسم»، با شگفتی متوجه شدم که حداقل بیست سال است در این زمینه تدریس می‌کنم که بیشتر در دانشگاه ردینگ، در گروه تایپوگرافی و ارتباطات گرافیکی بوده است. علاوه بر این، با توجه به سابقه‌ی من در مطالعه‌ی زبان‌ها و پس از آن، یک دهه تلاش در صنعت در شرکت لاینوتایپ (انگلستان)، متوجه شدم که تجربه‌ی من معمولاً بسیار متفاوت از دانشجویانی است که دورهی کارشناسی ارشد طراحی تایپ‌فیس، دورهی فشرده‌ی طراحی حروف و دورهی دکترا را می‌گذرانند.
تشکیل کارگاه برای فرم‌های تایپ غیر لاتین
در طول سال‌ها، به‌منظور تقویت یادگیری دانشجویانی که ارتباط ویژه‌ای با طراحی تایپ‌فیس غیر لاتین دارند و استمرار طراحی هرچند اندک تایپ‌فیس‌های مناسب، مجموعه‌ای از کارگاه‌های حروف تایپ غیر لاتین طراحی و برگزار کرده‌ام. محتوا و گستره‌ی روش‌های تدریس به‌کاررفته برای این کارگاه‌ها بسیار متنوع است؛ بنابراین، بخش اول این مقاله فقط بر سه مورد از فعالیت‌های خاصی که برای تشویق دانشجویان به طراحی برپایه‌ی پژوهش سازگار با ویژگی‌های خط انجام داده‌ام متمرکز است؛ این تلاش‌ها متناسب با مهارت‌های فردی آنان بوده که در طول دورهی مطالعاتی تقویت می‌شوند و می‌توان آنها را به سایر کارهای حرفه‌ای در محیط‌های متنوع انتقال داد. محور اصلی این فعالیت‌ها تحقیقات مبتنی بر مجموعه‌ها هستند و جنبه‌ی اصلی تدریس در گروه تایپوگرافی، با مجموعه‌ای استثنایی از تدریس تحقیق را تشکیل می‌دهند. چگونگی استفاده از اطلاعات آرشیوی برای پشتیبانی از دانشجویان دکترا بخش دوم این مقاله را تشکیل می‌دهد.
چالش‌ها
گروه دانشجویان ارشد طراحی تایپ‌فیس که از ابتدای دوره افزایش یافته‌اند، تمایل دارند که سالانه حداقل چهارده دانشجو از بیش از دَه کشور مختلف جذب کنند. طبق انتظار، این گروه معمولاً طیف گسترده‌ای از سوابق و اطلاعات زبان‌شناسی، فرهنگی و آموزشی را دربرمی‌گیرد. درنتیجه، دانشجویان مجموعه‌ای از مهارت‌های مختلفی دارند و رویکرد آنان در یادگیری و آموزش دانشگاهی متفاوت است. تشکیل جلساتی که برای همه‌ی شرکت‌کنندگان معنی‌دار باشد، کاری چالش‌برانگیز است؛ بنابراین، اتخاذ شیوه‌ی «یادگیری فعال» یکی از جنبه‌های مهم برای تشکیل این کارگاه‌ها بود تا هر یک از افراد بتوانند یک مبنای دانش درست ایجاد کنند و سطح بالایی از خودکارایی به دست آید.
برای بعضی از طرح‌های حروف غیر لاتین، تمرکز اصلی بر اجرای مطالعه در دانشگاه ردینگ است که تایپ‌فیس‌های حروف غیر لاتین به‌عنوان تایپ‌فیس ثانویه یا حتی در کنار تایپ‌فیس‌های لاتین در نظر گرفته نشده است؛ با این‌حال، نبود منابع مطالعاتی قابل اعتماد و مطالب آموزشی در این زمینه اغلب باعث می‌شود بسیاری از دانشجویان برای اجزای غیر لاتین دورهی کارشناسی ارشد طراحی تایپ‌فیس به‌خوبی آماده نشوند. انتظارات دانشجویان از محتوای دوره و آنچه می‌توانند به دست آورند، از نامناسب بودن (غلبه‌ی خوشنویسی) تا غیرقابل اجرابودن متغیر است. ممکن است افراد ناآشنا با حروف الفبای غیر لاتین احساس دستپاچگی کنند، درحالی‌که احتمال دارد افراد بومی، به دلیل پیشرفت قابل پیش‌بینی خود، گاهی اوقات خیلی خوش‌بین به نظر برسند. تفکر در مورد نحوه‌ی پرداختن به برخی از این مشکلات در ایجاد مطالب آموزشی و طراحی فعالیت‌های خاصی که به‌طور طبیعی اطلاعات آنها از طریق عمل حرفه‌ای به دست می‌آید، واجب و اساسی است.
رویکرد
با توجه به اینکه دانشجویان کارشناسی ارشد طراحی تایپ‌فیس (برخلاف دانشجویان من) پیش‌زمینه‌ی طراحی گرافیک دارند و یکی از جنبه‌های اصلی دوره، ادغام نظریه و عمل در نتایج قابل‌رؤیت است، می‌توان فرض کرد که بیشتر دانشجویان در اصل شاگردانی بصری هستند. با توجه به طراحی تایپ‌فیس غیر لاتین، مناسب‌ترین توصیف این است که کارگاه‌های غیر لاتین تلاش دارند تا به دانشجویان نحوه‌ی دیدن را بیاموزند و همچنین ارزش ارزیابی همه‌ی تحقیقات، مطالعات و مشاهدات انتقادی آن را از لنز تایپوگرافی نشان دهند، درنتیجه برای تصمیم‌گیری آگاهانه در کار خود، همواره در حال پیشرفت باشند و بر دانش خود بیفزایند.
روش کار
در ابتدا متوجه شدم برخی دانشجویان درصورتی‌که احساس کنند مطالب کارگاه ربطی به آنها ندارد، یعنی کارگاه حروف الفبایی را پوشش دهد که ظاهراً علاقه‌ای به آن ندارند و برخلاف انتظار بعضی از آنها باشد که کارگاه فقط یک جلسه‌ی «تمرینی» مشترک برای بیشتر مطالب یادگیری طراحی باشد، فعالیتی در کارگاه‌ها از خود نشان نمی‌دهند؛ بنابراین در ابتدا نتایج مورد انتظار و دلایل شرکت در جلسات، یعنی تدوین یک روش طراحی و کاربرد بالقوه‌ی آن در «دنیای واقعی» بدون در نظر گرفتن حروف الفبا را به‌صورت صریح بیان کردم. دانشجویان باید «موضوعات اصلی» و ارتباطات تصویری مناسب با همه‌ی جوامع زبان‌شناسی جهانی را درک کنند.
فعالیت‌ها و توسعهی آنها
صرف‌نظر از نوشته‌های من، دروسی که این مطالب را پوشش دهد (به‌عنوان‌مثال، تاریخچه‌ی حروف الفبا، مسائل کلیدی تایپوگرافی، مسائل طراحی و منابع) به‌راحتی در آثار منتشرشده در دسترس قرار نمی‌گیرند و به مؤلفه‌های کوتاه موضوعی تقسیم می‌شوند که در سراسر حروف الفبا برای هر کارگاه قابل تکرار هستند و به‌طور مرتب به‌روزرسانی می‌شوند تا تازه و جاری باقی بمانند. همه تشویق می‌شوند در مباحث شرکت کنند؛ از دانشجویان خواسته می‌شود تا در صورت نامشخص بودن موضوع موردبررسی، بحث را قطع کنند و از مشارکت آنها استقبال می‌شود، به‌عنوان‌مثال، از یک فرد بومی در مورد تلفظ کمک گرفته می‌شود. این جو کمک می‌کند تا حس جامعه‌ای از یادگیرندگان با نظریات متنوع ایجاد شود.
بخش‌بندی کارگاه به‌صورت فعالیت‌های کل کلاس، گروه‌های کوچک، یا فردی است تا فضای یادگیری فعالی تشکیل شود که استعدادها و توانایی‌های متفاوتی را مورد ملاحظه قرار می‌دهد. تمرینات یادگیری و مراحل اولیه در توسعهی تایپ‌فیس، فعالیت‌های مهم و کلیدی هستند؛ بااین‌حال، شاید نوآورانه‌ترین فعالیت‌ها با بیشترین تأثیر بر یادگیری و نتایج، بازی «ردینگ تایپ- فرم» ، مطالعه‌ی موردی طراحی تایپ و ارزیابی روزنامه‌ها باشد.
بازی «ردینگ تایپ- فرم» معمولاً به معرفی مقدمات برای یک کارگاه آموزشی حروف الفبای غیر لاتین می‌پردازد. گروه‌های انتخابی موظف هستند تا کارت‌های تایپ فرم تصادفی خود را با الفبای زبان عربی یا جنوب آسیا بر طبق تایپ‌فیس مرتب کنند. این بازی تضمینی برای فعالیت عمیق دانشجویان است که مستلزم بررسی دقیق و کار مشارکتی، به‌جای کار رقابتی است و همبستگی اجتماعی را در محیطی سرزنده پرورش می‌دهد. کل گروه در بحث در مورد نتایج شرکت می‌کنند که مربوط به موضوعات انتخاب‌شده‌ای است که طی بخش‌بندی‌های تدریس تقویت شده‌اند، مانند شکل‌گیری شمارنده‌ها در تایپ‌فیس نازنین.
«مطالعه‌ی موردی طراحی تایپ» شامل ارزیابی کل کلاس از اقتباس یک تایپ‌فیس مشهور از فناوری فلزات داغ برای تکنولوژی دیجیتال است. با استفاده از منابع آرشیو، فرصت بررسی دقیق یک مطالعه‌ی موردی منتشرنشده برای دانشجویان فراهم می‌شود که نشان‌دهنده‌ی ادغام تحقیقات و عمل است که در جهان واقعی بسیار مهم است. با نمایش نمونه‌هایی از عملکرد خوب و ضعیف، فرصت پُر کردن شکاف‌های قابل درک در دانش دانشجویان از تاریخ شکل‌گیری تایپ فراهم می‌شود. این کار همچنین از طریق آنالیز تایپ‌فیس‌های تاریخی و معاصر، منجر به بحث در مورد چگونگی دستیابی به درک عمیق‌تر از تاریخ تایپ می‌شود.
«ارزیابی روزنامه» به دانشجویان فرصت آنالیز محیط تایپوگرافی برای تعدادی از حروف الفبا می‌دهد که بخشی از تجربه‌ی خواندن روزانه‌ی میلیون‌ها خواننده در سراسر جهان هستند. در این فعالیت، روزنامه‌های غیر لاتین مختلف برای تحلیل در اختیار گروه‌های کوچک دانشجویان قرار می‌گیرد. گروه‌ها یافته‌های خود را به‌کل کلاس ارائه می‌دهند. در پایان کارگاه یا در جلسه‌ی بعدی، این تمرین با تمرینات یادگیری جلسات قبلی ترکیب می‌شوند. دانشجویان متوجه می‌شوند که اکنون موضوعات را به شیوه‌ای متفاوت موردبررسی قرار می‌دهند و می‌توانند مشاهدات معتبری در مورد شیوه‌های تایپوگرافی از حروف الفبایی داشته باشند که احتمالاً پیش‌ازاین با آنها آشنایی نداشتند. این کار موجب اعتمادبه‌نفس بیشتر آنها و درک مزایای کارِ گروهی می‌شود. علاوه بر این، درک میان‌فرهنگی را افزایش می‌دهد. به‌عنوان‌مثال: توجه به ترجیحات سبکی مانند استفاده از حروف الفبای فارسی- عربی نستعلیق برای یک متن اردو و شکل ارجح فرم‌های الفبایی برای متون فارسی. این روش موجب تشویق دانشجویان به افزایش دانش تایپوگرافی خود از طریق بررسی سایر ژانرها یا محیط‌ها می‌شود.
توسعهی پی‌درپی
گسترش اخیر کارگاه‌های غیر لاتین برای تشکیل جلسات خاص حروف الفبا توسط متخصصانی که فارغ‌التحصیلان دورهی کارشناسی ارشد طراحی تایپ‌فیس بوده‌اند، برای این برنامه بسیار مفید است. میزان کمک این کارگاه‌ها به دانشجویان در ایجاد روش طراحی خاص مبتنی بر تحقیقات و تجهیز برای پروژه‌های آینده که هماهنگ با سایر جلسات ارشد طراحی تایپ‌فیس تنظیم‌شده توسط مدیر دوره، جری لئونیداس هستند، اغلب در زمان ارائه‌ی «بازخوردهای تمرین» توضیح داده می‌شوند. بازتاب این موضوع را می‌توان در نوشته‌ها و خروجی‌های باکیفیت بالای آنها و در زمان بردن جوایز مشاهده کرد. علاوه بر این، دیدن پیشرفت فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد طراحی تایپ‌فیس و مشارکت آنها در پروژه‌های طراحی بین‌المللی خوشایند است.
در توسعه و گسترش کارگاه‌های غیرلاتین، به استفاده از اطلاعات آرشیوی، به‌ویژه مجموعه تایپ غیرلاتین در دانشگاه ردینگ متکی بودم که نقش مهمی در تحقیقات و تمرینات من داشته است؛ بنابراین، به‌عنوان کتابدار آنجا، به دنبال گسترش پتانسیل آموزشی این منبع نادر بودم که برای پی‌ریزی عناوین پژوهشی ناشناخته‌ی قبلی و آموزش تحقیقات آرشیوی به دانشجویان، مورد استفاده قرار دادم.
حمایت از مطالعات دکترا از طریق مجموعه‌های آرشیوی
به‌تازگی موضوعی با عنوان طراح تایپ‌فیس، به‌ویژه طراحی تایپ غیر لاتین، به‌عنوان یک موضوع مناسب برای پژوهش دوره دکترا موردتوجه قرارگرفته است. تصور غالب این است که آموزش دورهی طراحی به‌طور عمده وابسته به استخراج اطلاعات و دانش ضمنی از طریق غرق‌شدن در فعالیت‌های عملی به‌دست می‌آید، به‌جای اینکه از طریق تحقیقات تاریخی مربوط به طراحی کسب اطلاعات صورت بگیرد. با این‌حال، دانشجویان کارشناسی ارشد طراحی تایپ‌فیس که در حال حرکت به‌سوی مطالعات دکترا هستند، به میزان زیادی از مزایای تحقیقات به‌عنوان پایه‌ی عمل در طراحی آگاه هستند.
زمینه
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، کمبود قابل‌توجهی در آثار دانشگاهی و منابع معتبر در مورد طراحی تایپ غیر لاتین و تمرینات آموزشی مربوطه وجود دارد. درنتیجه، نیاز به توسعهی اطلاعات و منابع آموزشی، با تأکید بر تحقیقات با کیفیت و درجه‌ی بالاتر وجود دارد تا در گفتمان دانشگاهی و تمرینات مربوط به طراحی نقش داشته باشند. استفاده از اطلاعات منابع اصلی مانند آنچه در مجموعه طراحی حروف تایپ غیر لاتین وجود دارد، برای کسب اطلاعات از این تحقیقات ضروری است و موقعیت آن در گروه تایپوگرافی موجب شده تا به‌عنوان منبعی کلیدی برای تدریس و تحقیقات فوق‌لیسانس مورد استفاده قرار گیرد.
مجموعه تایپ غیر لاتین ریشه در شرکت لاینوتایپ دارد و شامل حدود ده هزار طرح اصلی تایپ و اسناد مرتبط در بیش از بیست حرف الفباست. مورد استثنایی در این مجموعه، مستندسازی فرآیندهای ساخت حروف تایپ و طراحی حروف تایپ در فناوری‌های مختلف از اوایل قرن بیستم تا به امروز است. این شرکت طراحی حروف تایپ عربی که ۹۵ درصد بازار روزنامه عربی طی دهه‌های اخیر قرن بیستم و 80 درصد چاپ تجاری باقیمانده را در دست دارد. این تایپ‌فیس‌ها هنوز هم در حال استفاده هستند، اگرچه اغلب قالب‌های کلون‌شده و همزاد دارند و شامل نازنین و میترا نیز هستند که برای ترکیب متن فارسی طراحی شده‌اند. این آرشیو شامل نوشته‌های زیادی مانند روزنامه‌های اصلی ایران، اطلاعات و کیهان و سایر استودیوها و مطبوعات در ایران است. تایپ‌فیس‌های دیجیتال هندی لاینوتایپ، 90 درصد بازار روزنامه‌های محلی هندوستان را در یک دورهی زمانی مشابه تأمین می‌کردند و هنوز هم استفاده می‌شوند که بیشتر در قالب کلون‌شده و همزاد هستند.
چالش‌ها
چالش‌های موجود در مسیر حمایت از مطالعات دکترا در طراحی حروف تایپ، هم آموزشی و هم عملی بودند. در سطح آموزشی، این چالش‌ها در مورد ایجاد دانش و اطلاعات مناسب در یک رشته‌ی نوظهور بود که آثار مکتوب قابل اعتماد کمی دارد و بستگی به درک جنبه‌های زبانی، تکنولوژیک و زیباشناختی فرایند طراحی حروف تایپ دارد. دومین چالش در سطح آموزشی، چگونگیِ تربیت دانشجویان برای تفسیر مناسب آرشیوها بود؛ اگر دانشجویان هدایت نشوند، تفسیر اشتباه یا وسوسه برای انتخاب گزینشی اطلاعات جهت دنباله‌روی از پیش‌فرض‌ها، همیشه خطری است که آنها را تهدید می‌کند. در سطح عملی، مجموعه طراحی حروف تایپ غیرلاتین وارد مرحله‌ی بدون طبقه‌بندی و بدون فهرست‌بندی شد و در برخی حوزه‌ها، ناقص بود؛ بنابراین سؤال اصلی این بود: دانشجویان چگونه می‌توانند به‌صورت مؤثر و کارآمد از آن استفاده کنند؟ چگونه می‌توان به محققان جستجو و استفاده از آرشیوها را آموزش داد تا اطلاعات و منابع مرتبط را بیابند و یافته‌های خود را به‌طور دقیق ذکر کنند؟
منابع موجود
اولین دانشجوی دورهی دکترای من و سپس دیگران نشان دادند که در نبود منابع قابل اعتماد مرتبط، کتاب من با عنوان «کاراکتر بنگالی» پرینت‌شده به‌صورت غیر‌منتظره‌ای مفید بود؛ در این کتاب یک روش تحقیق برای استفاده از منابع اصلی که برای سایر حروف الفبا نیز قابل‌استفاده بودند، نشان داده‌شده است؛ کتاب با واژگان مناسب برای بحث در مورد طراحی تایپ‌فیس غیرلاتین آغاز می‌شود و برای توضیح تغییرات در فرایند طراحی حروف تایپ با توجه به تحولات فناوری مؤثر بر تایپوگرافی معاصر، آموزنده و مفید است.
جلسات مجموعه‌ها
اکثر دانشجویان دکترای من، فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشدِ طراحی حروف تایپ بودند. با توجه به موضوعات تحقیقاتی انتخاب‌شده توسط آنها مشخص شد که از همان ابتدا کار کردن با مجموعه طراحی حروف غیر لاتین برای تحقیقات آنها سودمند خواهد بود. بااین‌حال، جلسات جدید «طراحی بر پایه ویژگی‌های سازگار با خط» موردنیاز بود؛ بنابراین، مسائل کلیدی مربوط به تحقیقات آرشیوی جدا شدند تا با استفاده از آنالیز انتقادی برای تفسیر مصنوعات اصلی، بر چگونگی تعامل با منابع اصلی و اولیه تمرکز شود. این مسائل، درزمینه‌ی تحقیقات علمی مربوط به موارد زیر بودند: ارتباط (با سرفصل آنها)، معناداری (در متن گسترده‌تر)، ترتیب تاریخی، نسبت دادن (و قابلیت اطمینان)، پوشش زبانی، اجرای فناوری، ارزیابی زیباشناختی، جهت‌گیری و حق تألیف (کپی‌رایت). این جلسات که از طریق جلسات روش‌های تحقیق تقویت و پشتیبانی می‌شدند، دانشجویان را برای کار مؤثر با سایر مجموعه‌ها در منابع مختلف آماده می‌کرد که ممکن است در پُر کردن (اعتراف به) شکاف‌ها- سکوت آرشیوی – کمک کند که احتمالاً در هر آرشیوی رخ می‌دهد. هدایت متصدی اغلب برای محقق، امری حیاتی است (البته بدون وابستگی بیش از اندازه). همانند مجموعه طراحی حروف غیر لاتین که از آشنایی من با اطلاعات که از زمان کار در لاینوتایپ سود می‌برد، زیرا بسیاری از طرح‌های اصلی بدون امضاء و تاریخ هستند.
تعامل و گسترش
تعامل دانشجویان با مصنوعات اولیه موجب افزایش دانش و اعتمادبه‌نفس در تحقیقات آرشیوی برای حمایت و پشتیبانی از پایان‌نامه‌های آنها شد، همان‌طور که در پیش‌نویس‌های اولیه و ارائه‌ی نهایی کار آنها نیز مشهود است. درواقع، اطلاعات جدیدی کشف شدند؛ شاهد این ادعا کارهای برخی از دانشجویان دکترای ماست که مطالب جدیدی به مجموعه اندک منابع قابل اعتماد افزودند. این تأثیر موجب گسترش مهارت‌ها و یادگیری دانشجویان از طریق راهنمایی و آموزش نحوه‌ی استفاده‌ی هوشمندانه از منابع آرشیوی برای پشتیبانی و تقویت عناوین تحقیقاتیِ طراحی‌محور شد که می‌توانند روابط گسترده‌تری فراتر از مطالعات تحصیلات تکمیلی داشته باشند.
استفاده از مجموعه‌ها برای تدریس و یادگیری، شیوه‌ای طولانی‌مدت در مورد سایر مجموعه‌ها در گروه تایپوگرافی و در برخی از محیط‌های دانشگاهی دیگر بوده است. مجموعه طراحی حروف تایپ غیر لاتین که به‌طور منظم شاهد افزایش جدیدترین فناوری‌ها و شیوه‌های تایپوگرافی بوده است، با جوامع مختلف زبان‌شناختی در ارتباط است؛ بنابراین، برای دستیابی به مخاطبان بین‌المللی گسترده‌تر از طریق نمایشگاه‌ها و سخنرانی‌ها، پیشرفت طبیعی در حیطه‌ی خود داشته است. از سال 2007، هفت نمایشگاه بین‌المللی با اطلاعات و مطالب برگرفته از مجموعه طراحی حروف تایپ غیر لاتین برگزارشده که هرکدام با همکاری یک دانشجوی دکترا و با همراهی نشریات بوده است. نمایشگاه بعدی در گروه تایپوگرافی برگزار می‌شود که تمرکز آن بر اطلاعات تایپوگرافی فارسی است و در مارس 2019 برای سال نو ایرانی (1398) راه‌اندازی خواهد شد.
درباره نویسنده
فیونا راس، متخصص طراحی تایپ‌های غیر لاتین و تایپوگرافی، درجه دکتری در کتیبه‌شناسی هندی دارد. او در جایگاه‌های مشاور، طراح تایپ، نویسنده و مدرس دانشگاه فعالیت می‌کند. کارهای اخیر او در رشته‌ی دیزاین محصول مشارکت با تیم‌هالووِی، جان هادسِن و نیله‌کاش کشیتریمایِم برای سفارش‌دهندگانی چون آنانده بازار پاتریکا، ادوبی، مایکروسافت، مونوتایپ و خبرگزاری دانشگاه هاوارد بوده‌است. وی عضو پاره وقت هیئت‌علمی دپارتمان تایپوگرافی و ارتباطات گرافیکی دانشگاه ردینگ انگلستان است. ایشان همچنین استاد طراحی تایپ‌های غیرلاتین و گردآورنده دپارتمان مجموعه‌ی تایپ‌های غیرلاتین در این دانشگاه است.
فهرست تصاویر
به‌جهت همراهی ارزشمند، در تهیه‌ی عکس‌ها، نویسنده‌ی این مقاله قـدردانی و سپاس خود را به برنا ایزد‌پناه تقـدیم‌می‌دارد. به‌جز تصویر شمــاره ۱۲، سایر تصـاویـر و نمونه‌های تایپ‌های غیرلاتین از مجموعه‌ی دپارتمان تایپوگرافی و ارتباطات دانشگاه ردینگ است.
1- طراحی‌های اولیه‌ی و اصلی حرف «م پایانی» در تایپ‌فیس نازنین لاینوتایپ. طراحی حسین عبدالله‌زاده حقیقی، سال انتشار ۱۳۵۶
2- عکسی از جلسات «تکامل روزنامه»
3- جزئیاتی از یک موضوع تحقیق عربی: بازنگری پیشنهاد‌شده در تایپ‌فیس یاقوت برای اپن‌تایپ، طراحی‌شده توسط تیم هالووِی به همراه نظرهای فیونا راس، سال ۲۰۰۲
4- دستور استفاده از شبکه‌ها ترکیب حروف فارسی، ۱۹۶۷
5- کاتالوگ فونت تایپ‌فیس میترا، طراحی‌شده توسط تیم هالووِی، سال انتشار ۱۹۷۵
6- صفحه‌ی طراحی حسین عبدالله‌زاده حقیقی از فونت فارسی ساده‌سازی شده، از سال ۶۹ــ ۱۹۶۸
7- نامه شرکت ایران‌چاپ به لاینوتایپ به‌منظور توسعهی «فونت فارسی ساده‌سازی شده» برای روزنامه ایرانی اطلاعات، نهم فوریه ۱۹۶۹
8- شکل حروف پدیدآمده توسط حسین عبدالله‌زاده حقیقی به منظور توسعهی کاراکتر‌های مورد نیاز درترکیب‌های حروف فارسی، دریافت‌شده توسط ویلیام تریسی در لاینوتایپ ــ پاول، دهم ژانویه ۱۹۷۷
9- تعیین نام علائم و اختصارات تایپ‌فیس در استفاده از تایپ‌فیس نسبتاً بولد ای.بی.پی بنگالی توسط نیله‌کاش کشیتریمایِم و فیونا راس (منتشرشده در سال ۲۰۱۶)؛ برپایه‌ی فرم اصیل از فیونا راس، کاراکتر‌های چاپ شده بنگالی و تکامل آن (ریچموند، ۱۹۹۹)
10- مجموعه‌ی جلسات: تحلیل طراحیِ کِساری بولد «خط کانادا»
11- فرم‌های نستعلیق نوشته‌شده با قلم از نستعلیق لاینوتایپ اردو («شیراز» و نام بازنگری شده‌ی «قلمی» طراحی‌شده توسط تیم هالووِی، سال ۱۹۸۷
12- کتاب‌های مجموعه نمایشگاه‌های: فیونا راس و وب‌هاف سین، خط‌های غیرلاتین: از فلز داغ تا تایپ دیجیتال. لندن: کتابخانه خیابان براید (۲۰۱۲). ۱۶۰ صفحه. راب بنهام و فیونا راس تایپ‌فیس‌های غیرلاتین: در کتابخانه خیابان براید، لندن و دپارتمان تایپوگرافی و اراتباطات گرافیکی، دانشگاه ردینگ، لندن، کتابخانه خیابان براید(۲۰۰۸). ۶۳ صفحه.
13- با دانشجویان مقطع کارشناسی در حال امتحان کردن حروف چوبی تایپ‌فیس عربی سال ۱۹۳۰ در دانشگاه هنر زوریخ سوییس، به دعوت استاد ردولف بارمتلر