چگونگی ضخامت حروف فارسی و عربی

چرا شیوه‌ی به‌کارگیری ضخامت در حروف فارسی و لاتین متفاوت از یکدیگرند؟

قلم‌های خوشنویســی در خط فارســی/ عربی از نظر اندازه و شکل با قلم‌های خوشنویسی لاتین متفاوت است و قط قلم با شیب و زاویه بیشــتری برش می‌خورد و راستای نوشتن با قلم برعکس راستای لاتین و از راست به چپ است. این ویژگی‌ها سبب شکل‌گیری سبکی متفاوت در خط فارســی/ عربی نسبت به خط لاتین شد. بر این اساس حروف فارســی/ عربی دارای حرکات افقی ضخیم و حرکات عمودی نازک هستند. کاربرد پهنا و نازکی در خوشنویسی فارســی/ عربی قوت و ضعف خوانده می‌شود. قوت، بخش قوی­تر حروف است و ضعف قسمت‌های نازک حروف را شامل می‌­شود. به عنوان مثال مواصلات و قسمت پایین دوایر نون و سین و… بیشترین پهنای خط را داراست و ضعف­‌ها اغلب در گردش­‌های قلم و دنباله های حروف نمایان است. قوت معمولاً با بهره‌گیری از تمام دَم قلم بر سطح کاغذ و ضعف با به کار بردن جزئی از دَم قلم و نیش قلم حاصل می­‌گردد.

در کتابت خط لاتین، دَم قلم دارای برش عمودی بود و قلم از چپ به راست و با زاویۀ روی کاغذ قرار می­‌گرفت. زاویۀ برش قلم و شکل قرارگیری قلم بر ســطح کاغذ، سبب شکل­‌گیری حرکات عمودی ضخیم و حرکات افقی نازک می­‌شد. در برخی از خطوط لاتین، خطوط افقی نازک برای اتصال حروف به یکدیگر به کار می­‌رفت.

در خط فارســی/ عربی اغلب قوت در حرکات افقی و ضعف در حرکات عمودی و گردش‌های قلم به کار رفته با این حال طی مطالعات انجام شده مشخص شد که گاه در برخی از خطوط مانند کوفی شرقی و برخی از نمونه‌های خط کوفی اولیه گاه شاهد تغییر در شیوه به کارگیری قوت و ضعف هستیم، به نظر می‌رسد این ویژگی به خاطر نوع برش قلم و شیوه قلم‌رانی باشد. خصوصیتی که تا به حال کمتر به آن توجه شده و می‌تواند زمینه تحقیق و توجه پژوهشگران و طراحان حروف را فراهم کند. نکته جالب توجه این است که همانند اتصالات خط لاتین که به شکل نازک به کار می‌­رفت، در برخی از نمونه­‌های کوفی شرقی^۱ گاه اتصالات نازک دیده می­‌شود.

۱. در کوفی شرقی حروف منفصل و متصل در ابتدا به صورت جدا از هم نوشته می‌شد و سپس حروف متصل با خطی موئین به هم اتصال می‌یافت.